W ciągu prawie 30 lat funkcjonowania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej efektem zrealizowanych w ochronie wód i poprawy jakości gospodarki wodno-ściekowej, które są dofinansowywane ze środków krajowych i unijnych (ISPA, Fundusz Spójności),
jest budowa lub modernizacja ponad 1600 oczyszczalni ścieków oraz budowa lub modernizacja ponad 83 tys. km kanalizacji. Wsparcie (ze środków unijnych i krajowych) wyniosło 33,6 mld zł, przy łącznej wartości projektów wynoszącej prawie 87 mld zł.
Zadania określone w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) i jego pięciu aktualizacjach zmierzają do wypełnienia przez Polskę wymogów tzw. dyrektywy ściekowej. Polska przystępując do Unii Europejskiej zobowiązała się do wypełnienia wymogów dyrektywy Rady 91/271/EWG
z 21 maja 1991 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (tzw. dyrektywy ściekowej).
Dlatego też, aby zidentyfikować faktyczne potrzeby w zakresie uporządkowania gospodarki ściekowej oraz uszeregować ich realizację w taki sposób, aby wywiązać się ze zobowiązań traktatowych, opracowany został Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Program ten został przyjęty przez Radę Ministrów 16 grudnia 2003 roku.
W KPOŚK włączono wykaz aglomeracji, które muszą zostać wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie
ścieków w terminach określonych w Programie. Dotychczas przeprowadzono pięć jego aktualizacji w latach: 2005, 2009, 2010, 2015 i 2017.
31 lipca 2017 roku Rada Ministrów przyjęła piątą aktualizację KPOŚK – AKPOŚK 2017, która zawiera listę zadań zaplanowanych przez samorządy do realizacji w latach 2016-2021.
Zasięg Programu
AKPOŚK 2017 dotyczy 1587 aglomeracji o równorzędnej liczbie mieszkańców (RLM) 38,8 mln, w których zlokalizowanych jest 1769 oczyszczalni ścieków komunalnych. Aglomeracje te zostały podzielone na priorytety według znaczenia inwestycji oraz pilności zapewnienia środków. Z przedstawionych przez aglomeracje zamierzeń inwestycyjnych wynika, że planowane jest wybudowanie 116 nowych oczyszczalni ścieków oraz przeprowadzenie innych inwestycji na 1010 oczyszczalniach. Pod uwagę brane jest również wybudowanie 14 661 km nowej sieci kanalizacyjnej oraz zmodernizowanie 3506 km sieci istniejącej. Potrzeby finansowe na realizację ww. przedsięwzięć wynoszą 27,85 mld zł.
Następstwem zatwierdzenia piątej aktualizacji KPOŚK było stworzenie nowej wersji Master Planu dla dyrektywy ściekowej. Master Plan zawiera zestawienie najważniejszych informacji planistycznych z zakresu gospodarki ściekowej wykazanych w aktualizacji. Dokument został zatwierdzony przez Kierownictwo Ministerstwa Środowiska 8 września 2017 roku.
Porządkowanie i rozwój gospodarki wodno-ściekowej w Polsce jest realizowane ze środków centralnych i regionalnych – głównie z pieniędzy samorządów. Najważniejszą rolę pełnią środki finansowe będące w dyspozycji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Chodzi o wsparcie z Funduszu Spójności określone w działaniu 2.3 Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ 2014-2020), dla którego Fundusz jest Instytucją Wdrażającą, a także w programach priorytetowych NFOŚiGW: Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi. Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach Część 1) Gospodarka ściekowa w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych; Część 2) Współfinansowanie projektów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.
W czterech etapach realizacji projektu „Uporządkowanie gospodarki wodno–ściekowej dla ochrony zasobów wodnych w Poznaniu i okolicach” Poznań uzyskał prawie 400 mln zł dofinansowania. Łączna wielkość projektów wyniosła ponad 1 mld zł.
Ulepszone systemy oczyszczania
Zgodnie z zapisami Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych (wersja 1.19) celem unijnego działania 2.3 jest zwiększenie liczby ludności korzystającej z ulepszonych systemów oczyszczania ścieków komunalnych, zapewniających podwyższone usuwanie biogenów. Zostanie to osiągnięte dzięki dokończeniu budowy systemów gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracjach. Realizacja działania pozwoli tym samym na wypełnienie zobowiązań akcesyjnych w zakresie gospodarki ściekowej oraz przyczyni się do ochrony i zachowania stanu ekologicznego wód Bałtyku i zapobiegania zanieczyszczeniu wód powierzchniowych w Polsce. Pomimo zauważalnego w ostatnich latach postępu w zakresie budowy infrastruktury komunalnej zapewniającej odprowadzanie i efektywne oczyszczanie ścieków, nadal istnieją duże potrzeby inwestycyjne w zakresie wypełnienia zobowiązań wynikających z dyrektywy ściekowej. Sektor komunalny, obok zanieczyszczeń obszarowych z rolnictwa, jest istotnym źródłem substancji biogennych, stanowiących zagrożenie dla jakości wód powierzchniowych, w tym Morza Bałtyckiego, i powodujących ich eutrofizację. Konieczne jest zakończenie realizacji priorytetowych inwestycji przewidzianych w ostatniej aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych oraz kompatybilnym z KPOŚK Master Planie.
W ramach tego działania wspierane są inwestycje w aglomeracjach co najmniej 10 000 RLM1. W regionach lepiej rozwiniętych wsparcie będzie udzielane również w aglomeracjach z przedziału 2000-10 000 RLM.
Premiowane są inwestycje mające na celu dostosowanie oczyszczalni ścieków komunalnych do wymogów dyrektywy ściekowej w zakresie jakości oczyszczonych ścieków, a w następnej kolejności te, które przyczynią się do zwiększenia przepustowości i zmniejszenie energochłonności procesów. W przypadku działań na oczyszczalni ścieków, tam gdzie jest to potrzebne, integralną część projektu stanowią obiekty gospodarki komunalnymi osadami ściekowymi.
Budżet Programu
Całkowity budżet działania 2.3 wynosi 7,8 mld zł (1,9 mld euro). Maksymalny poziom dofinansowania projektów to 85 proc. wydatków kwalifikowanych, co daje prawie 65 proc. kosztów kwalifikowanych. Beneficjentami działania 2.3 są jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, a także podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego.
NFOŚiGW jako instytucja organizująca konkursy (IOK) zrealizował 3 nabory konkursowe o łącznej alokacji (w dniu ogłoszenia) 7,5 mld zł. Dotychczas zawarto 252 umowy na kwotę dofinasowania z Funduszu Spójności – 6,2 mld zł. Wartość przedsięwzięć realizowanych w ramach tych umów wynosi 12 mld zł.
Dla zapewnienia optymalnego wykorzystania środków publicznych w obszarze gospodarki wodno-ściekowej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej nawiązał ścisłą współpracę z kadrą naukową. Skupiający ekspertów zespół doradczy, powołany przez Prezesa Zarządu NFOŚiGW dr. inż. Kazimierza Kujdę, służy pomocą wnioskodawcom/beneficjentom, np. w trakcie szkoleń czy konsultacji, oraz specjalistom NFOŚiGW przy ocenie merytorycznej wniosków o dofinansowanie. Współpraca z kadrą naukową ma pomóc w ukierunkowaniu wydatkowania środków publicznych będących w dyspozycji NFOŚiGW na nowoczesne, innowacyjne rozwiązania w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. W naukowym zespole doradczym uczestniczą profesorowie – specjaliści gospodarki wodno-ściekowej z wiodących uczelni technicznych w naszym kraju. Pracę zespołu koordynuje profesor Politechniki Warszawskiej, Monika Żubrowska-Sudoł.
Nabór do projektów
Jak wspomniano, w swojej ofercie na 2018 rok Narodowy Fundusz posiada program priorytetowy pn. Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi. Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach, którego budżet (zwrotne formy finasowania) wynosi 1,7 mld zł.
Część 1 programu Gospodarka ściekowa w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych jest skierowana do jednostek samorządu terytorialnego i ich związków oraz do podmiotów świadczących usługi publiczne w ramach realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. W ramach tego instrumentu finansowego wsparcie otrzymają następujące przedsięwzięcia ujęte w KPOŚK, które nie otrzymały dofinasowania z POIiŚ: budowa, rozbudowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych (także w zakresie dotyczącym przetwarzania osadów ściekowych); budowa, rozbudowa lub modernizacja zbiorczych systemów kanalizacji sanitarnej (zakres przedsięwzięć zgodny z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji) wraz z budową przyłączy budynków do kanalizacji sanitarnej realizowanej w ramach przedsięwzięcia będącego przedmiotem wniosku. Aktualnie, do 20 grudnia 2018 roku (lub do wyczerpania alokacji środków), trwa nabór projektów w Części 1 programu.
Część 2 programu Współfinansowanie projektów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest skierowana do beneficjentów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 oraz 2014-2020, a także do podmiotów upoważnionych przez tych beneficjentów do ponoszenia w ich imieniu wydatków kwalifikowanych. Formą dofinansowania jest pożyczka na realizację zadań, a także pożyczka na zachowanie płynności finansowej. Ciągły nabór wniosków do tej części programu jest realizowany w okresie od 1 marca do 20 grudnia 2018 roku.
Informacje o trwających naborach w zakresie gospodarki wodno-ściekowej NFOŚiGW na bieżąco publikuje na swojej stronie: www.nfosigw.gov.pl (zakładka – oferta finansowania).
Wojciech Stawiany
Ekspert, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
